De innerlijke criticus

De innerlijke criticus – streng, maar met goede bedoelingen
Bijna iedereen kent hem: dat stemmetje in je hoofd dat kritisch is, oordelend, streng. Het zegt dingen als: “Dat had beter gekund.”, “Wie zit er nou op jou te wachten?”, “Je stelt je aan.” Of simpelweg: “Niet goed genoeg.” Dit is je innerlijke criticus. Een innerlijke stem die vaak op de achtergrond aanwezig is en je voortdurend beoordeelt. En hoewel hij soms helpt om scherp te blijven of jezelf te verbeteren, kan hij ook veel stress, onzekerheid en zelftwijfel veroorzaken.

Wat is de innerlijke criticus eigenlijk?
De innerlijke criticus is een psychologisch beschermingsmechanisme. Een stem die zich in de loop van je leven heeft gevormd – vaak in je jeugd – en bedoeld was om je te beschermen. Bijvoorbeeld tegen afwijzing, schaamte, fouten maken of het verlies van liefde en verbinding. Misschien werd je als kind alleen gewaardeerd als je presteerde, je aanpaste of 'sterk' was. Je criticus leerde je dan streng te zijn voor jezelf, zodat je zou voldoen aan de verwachtingen van anderen. En dat werkte. Toen.

Waarom bedoelt hij het goed?
Hoe hard deze stem soms ook klinkt, zijn intentie is meestal positief: veiligheid. De criticus wil voorkomen dat je faalt, gekwetst wordt, afgewezen raakt of het overzicht verliest. Het is een manier van je psyche om je te behoeden voor pijn. Maar de manier waarop dat gebeurt – via strengheid, druk en oordeel – werkt op latere leeftijd vaak averechts. In plaats van bescherming, zorgt de innerlijke criticus voor zelfverwijt, spanning en afstand tot jezelf.

Wat kun je doen?
De eerste stap is herkenning. Merk op wanneer en hoe de innerlijke criticus zich laat horen. Vaak gebeurt dat op kwetsbare momenten: als je iets nieuws probeert, je uitspreekt, rust neemt of iets spannend vindt. In plaats van die stem te onderdrukken of te bevechten, kun je leren er op een vriendelijke manier naar te luisteren – zonder hem te geloven. Zie hem als een overbezorgd aapje op je schouder die jouw leven lang heeft geprobeerd je veilig te houden, maar die je nu gerust kunt stellen.

Enkele helpende stappen:
1. Herken de stem: Weet dat jij die stem hebt, maar dat je het zelf niet bent.
2. Onderzoek de intentie: vraag jezelf af: waartegen probeert deze stem mij te beschermen?
3. Reageer met mildheid. Spreek een innerlijke tegenstem uit. Bijvoorbeeld: “Dankjewel dat je me wilt beschermen, maar ik heb je nu niet nodig.”
4. Versterk je innerlijke helper: oefen met een mildere, steunende stem in jezelf. Eentje die zegt: “Je doet je best.”, “Het is oké.”, “Je bent goed genoeg.”

Van zelfkritiek naar zelfcompassie
Als je leert je innerlijke criticus niet als vijand, maar als een oud beschermingsmechanisme te zien, ontstaat er ruimte. Ruimte voor zachtheid, voor begrip, voor de menselijkheid in jezelf. Dan hoef je niet langer te vechten of te vluchten – je mag gewoon zijn, precies zoals je bent.